Fases van gedragsverandering

Hey WordFit'er,

Met WordFit heb ik al heel wat mensen begeleid naar een fitte levensstijl. Dit is er één waarbij je je gezond en energiek voelt. Hiervoor zijn de 4 aspecten die ook in de WordFit-blog aan bod komen belangrijk:

1. een gevarieerde voeding
2. voldoende en correct bewegen
3. jezelf voldoende rust en ontspanning gunnen en die ook nemen
4. de juiste mindset (positief en flexibel)

Op weg naar een fitte levensstijl is het aanpassen van je gedrag bij één of meerdere van deze gebieden meestal noodzakelijk. Dit begint bij het bewust worden van je gewoontes. Het is nu eenmaal zo dat wij, mensen, ons het minst bewust zijn van onze hardnekkigste gewoontes. Maar vooraleer mensen hun gedrag kunnen aanpassen moeten ze dit ook willen. De intrinsieke motivatie moet aanwezig zijn.  Nog een stap eerder is dat mensen moeten beseffen dat er daadwerkelijk een 'probleem' is... Want zo lang dat besef niet aanwezig is, gaat er natuurlijk niets veranderen. Dat lijkt me duidelijk :-). In dit blogartikel wil ik iets dieper ingaan op het model waarmee ik werk om mensen dingen te laten veranderen in hun levensstijl. 

Bij WordFit maken we gebruiken van het model van Prochaska en DiClemente. Zij onderscheiden vijf fases van verandering:

•  Voorbeschouwing of pre-contemplatie: gekenmerkt door probleemontkenning
  
  
•  Overwegen of contemplatie: gekenmerkt door erkenning van een probleem maar niet van de nood tot verandering
   
• Voorbereiding: gekenmerkt door het al dan niet overtuigd zijn van de nood tot gedragsverandering. In deze fase wordt een keuze gemaakt tot wel of geen gedragsverandering
  
  
• Actieve verandering: gekenmerkt door het nemen van stappen of initiatieven om het probleemgedrag te veranderen
  
  
• Stabilisatie of volhouden: gekenmerkt door stappen of initiatieven, die erop gericht zijn om de bereikte gedragsverandering te behouden 

Voor ik begin met elk van deze fases te verduidelijken nog even dit: gedragsverandering is geen lineair proces! Het heeft geen duidelijk begin en eindpunt. Neen, het is eerder een circulair proces. Tijdens iedere fase kan de desbetreffende persoon terugvallen in een vorige fase of in oud gedrag. Dit is wel belangrijk te beseffen. Veranderen en uiteindelijk je doel bereiken (succes, woehoew...) is dikwijls twee stappen vooruit en één stap achteruit. Het is van belang de stappen niet te snel te willen doorlopen. Geduld is echt een belangrijk gegeven als het aankomt op blijvende gedragsverandering! Forceren en te snel willen gaan is meestal geen goed idee. Als je te snel te veel verandering wil, lopen mensen in de meeste gevallen na een tijdje tegen de muur... Oeps! Eerst is het best om eens goed na te denken over alle voor- en nadelen van een bepaald gedrag en ook alles aspecten van geragsverandring te overlopen. Anders is het veranderen vaak geen weloverwogen en bewuste keuze. Dit gaat zich dan in de fase van voorbereiding of actieve verandering vaak 'wreken'. 

Deze fase wordt ook wel voorbeschouwing of precontemplatie genoemd. In dit stadium van de gedragsverandering is de persoon zich niet bewust van het feit dat hij een probleem heeft. Hij herkent niet dat zijn gedrag schadelijke effecten heeft of dat zijn probleem negatieve gevolgen heeft voor zichzelf en/of voor anderen. Het kan ook zijn dat men wel wat problemen signaleert, maar men brengt dit niet in verband met het eigen gedrag. In deze fase komen vaak de volgende afweermechanismen tot uiting:

• ontkenning
  
  
• goed praten van het eigen gedrag
  
  
• ontwijken van confrontaties met problemen
  
  
• het voor zichzelf en anderen verzwijgen van problemen

Dit stadium is eigenlijk een statische fase. Deze kan jarenlang duren. Het is niet altijd zo dat er automatisch een tweede fase volgt. Eigenlijk is het dus beter om te spreken van een 'situatie' dan van een fase of stadium. Want die gaan natuurlijk wel uit van een proces dat gaat doorlopen worden.

In deze fase staat de persoon in kwestie enigszins open om na te denken over het feit dat er wel degelijk een probleem is. En dat hij/zij en misschien ook nog anderen hiervan nadelen ondervinden. Geleidelijk komt het bewustzijn dat er een probleem is aan de oppervlakte. Dit stadium wordt echt gekenmerkt door een dubbelzijdig gevoel. Enerzijds wordt het probleem wel (h)erkent, langs de andere kant weet hij of zij nog niet 100% zeker of hij/zij wel echt wil veranderen. Wat in deze fase wel gebeurt is dat mensen zich open stellen voor informatie over hun probleem. Ze gaan dingen opzoeken, nalezen, ... Maar ook echt een beslissing nemen om tot verandering te komen komt er in dit stadium nog niet. Het draait hier eerder om het bewustworden van. Echt overgaan tot actie is in deze fase nog iets te vroeg.

Hier is het het moment van het doorhakken van 'de knoop'. De beslissing wordt genomen om echt iets te gaan ondernemen. Concrete palnnen worden gesmeed. Er wordt een antwoord geformuleerd op volgende vragen:

• Ga ik het zelf doen of schakel ik hulp in?
• Wat zijn de voor- en nadelen van de verschillende opties?
• Welke datum prik ik hiervoor?"

Wel is er nog een verschil dat de persoon in kwestie uit zichtzelf beslist om iets te gaan veranderen. De wil om te veranderen ligt dan bij de persoon zelf. Ook kan het dat er van buiten uit druk wordt gezet om over te gaan tot gedragsverandering. In het eerste geval spreken we van intrinsieke motivatie. Bij het andere over extrinsieke. De eerste vorm is meestal krachtiger.

Hier komt het daadwerkelijk tot actieve verandering. De beslissing om iets aan het probleem te gaan doen wordt omgezet in actie. Het besluit krijgt ook echt vorm. In deze fase kan het wel zijn dat er van buitenaf afwijzend wordt greageerd op het feit dat de persoon wil veranderen. Het is dus belangrijk om zich te omringen met personen die de genomen beslissing (onder)steunen. Steun van anderen is super belangrijk! In deze fase kan de persoon ook heel erg worden geconfronteerd met allerlei negatieve gevoelens. Gevoelens van falen, twijfel, schuldig voelen en zelfs mislukking loeren achter de hoek. Ook het gevoel van zijn of haar vrijeheid te verliezen is tijdens deze fase mogelijk. En daarin schuilt natuurlijk het gevaar om er mee te kappen. Volhouden is hier het sleutelwoord. Er moeten worden gewezen op het feit dat de negatieve gevoelens die tijdens dit stadium naar boven komen perfect normaal zijn. Een proces van verandering gaat nu eenmaal gepaard met dit soort moeilijkheden en strubbelingen. De weg naar boven loopt nu eenmaal over ongeplaveide wegen... Maar er geraken lukt wel als mensen in de omgeving van de persoon hem of haar steunen. 

In deze fase is het kwestie van de ingeslagen weg verder te zetten. De verandering moet worden volgehouden. De veranderingen worden in dit stadium stap per stap in de persoon in kwestie zijn of haar leven en persoonlijkheid geïntegreerd.Er moet wel worden toegekeken dat er geen terugval in oude gewoontes plaatsvindt. Hiervoor kunnen ondersteunende gesprekken heel nuttig zijn. De omgevig rond d epersoon blijft uiteraard ook hier heel belangrijk om een terugval te voorkomen.

Terugval is een logisch onderdeel in een het proces van veranderen. Het kan in principe na elk van vorige fases plaatsvinden. Belangrijk is wel te weten dat dit niet hoeft te insinueren dat er dan helemaal vooraan moet worden begonnen. Wel is het heel belangrijk te beseffen dat er geen man overboord is indien men eens een terugval ervaart. Veranderen is nu eenmaal een proces. Dit gebeurt altijd met vallen en opstaan. Het is waardevol te beseffen dat je uit gemaakte 'fouten' juist heel veel kan leren. Het kan hierbij helpen om verandering visueel als een spiraal te zien. Belangrijk is gewoon dat de algemene tendens opwaarts is. En soms is het nu eenmaal zo dat men even op een zelfde hoogte blijft hangen om daarna verder te gaan en tot nieuw gedrag te komen.

Ziezo, hopelijk vond je dit interessant?! Herkenbaar? Je kan altijd even hieronder je reactie achterlaten. 

Fitte groeten,

Fré Heylen (ook uw fitheidscoach)